Friday, September 30, 2011

Ramabai


Ramabai
Woman behind his success, Ramabai :
 Bhimrao was then hardly seventeen and his girl wife, Rami, was nine years old. She was renamed as Ramabai She was sober and good girl. Ramabai (1896-1935) worthy daughter of Bhiku Dhutre of Wanand a village in the Dapoli sub-division. Ramabai was married to Bhimrao in 1906. Though Babasaheb married in 1906 at age of 17 his real martial life was to start now. When he again gone to England money was soon finished. Ramabai's brother Shanker and sister Gaurabai were labours. Their earning was just eight or ten 'Ana' that day. Ramabai bought groceries from it and cooked the food. Sometimes they slept with hungry stomach. This conditions was send to Babasaheb by mail, on it Babasaheb said that " I am in same circumstances I don't have money to buy a food I don't have money to. send you. If circumstances might be hard then sell the ornaments, I will give new one when I' ll be back. In the same letter Babasaheb made an inquiry for Yashawant and Mukund. When Babasaheb came back to India some social welfare want to give some money and award But Babasaheb politely and clearly refused it.

 Dutiful Ramabai :
 Ambedkar did his utmost to mitigate his wife's sufferings. Medicines cures curable diseases. It could not cure here wasting disease, and the cruel bowl came to him on May 27, 1935, when the last spark of his wife's life flickered out. Ramabai was a symbol of contentment of heart, nobility of mind and purity of character. During the preceding six month she was struggling with her malady. She had grown weaker and weary ; her cheeks were sucked and colourless. Her great gift to mind alone enable her to endure with cool fortitude the hardships and sorrow that fell to her lot in those early friendless days of wants and worries. The grandeur and glory attached to Rajgriha could not distract her mind from the realities of life. She had passed the major portion of her life in pinching poverty, spent days and nights in anxiety for her husband's safety and health, observed rigid fasts, on Saturdays took only water and black gram, worshipped God, and invoked his blessings on her Saheb. Her eyes, her hands and her thoughts were devoted to the service of her Saheb. Gentle by temperament and frail by constitution, she was sober in manners, modest in speech, practical in her approach and generous in her dealings.
 Caretaker Ramabai :
 In her anxious moments she often blamed the conveyers of meetings and conferences that gave her husband no respite and created dangerous situations for him. She said that she could not understand why on earth so many conferences were required to teach and preach to the people. One day she had packed her luggage and insisted on her being taken to the conference at which her Saheb was to preside, so that she might not pass her days in his absence in utter restlessness. There was a little voilent quarrel, and the Saheb dissipated her fears as arrant nonsense.

 Religious Ramabai :
Profoundly religious, she had a great longing for making a pilgrimage to Pandharpur where every year lakhs of believing Hindus bow their hands in devotion. But being an Untouchable Hindu lady, she would have been required to stand at a certain distance from the temple and offer her prayers. Self-respecting Ambedkar could not tolerate the idea and consoled her by saying : "What of that Pandharpur which prevents its devotees from seeing the image of God, by our own virtuous life selfless service and spotless sacrifice in the cause of the down trodden humanity we would create another Pandharpur."

Death of Ramabai :
 Ambedkar had been on a week-end visit to Dr. Sadanand Galvankar at Bassein. He had returned on the previous night. Fortunately he was near her death-bed. About 10,000 people, rich and poor eminent and common, attended her funeral procession, Ambedkar walking by with a heavy heart, his eyes grave, pensive and dry with sorrow. On his return from the cremation grounds, he kept to his room, a lonely being tortured with sorrow. For a week he wept bitterly like a child, and it was difficult for his friends to console him. The Goddess of his prosperity, partner in the cause of humanity, his better-half in this earthly voyage, had departed this life. Unbeliever and destroyer of false notions of priesthood, Ambedkar in his divine love for his wife got all the funeral obsequies performed by his son in the Hindu tradition at the bidding of a Mahar priest by name Shambhoo More, who was Ambedkar's colleague since school days. some simple, believing men and women  said that it was the prompting of this calamity that had made Saheb, a few days earlier, put on a hermit's dress and bid farewell to the earthly joys and happiness. He got his head tonsured. The serious face, grave and wide eyes, grim surroundings and his saintly saffron robe presented people the appearance of a hermit with a world-negating attitude.

 

Monday, September 12, 2011

ढसाळ

आज काल मन फार हेलावून जाते जेव्हा कोणी म्हणते की नामदेवाने पॅंथर काढून चळवळीची वाताहत करुन टाकली. नामदेवाच्या विद्रोहाला शिव्या देणार्‍यांच्या भ्याड विरोधाला मी तीळमात्र भीक घालत नाही. कारण ढसाळांच्या विद्रोहात सर्व काही "क्षम्य" असते आणि आहे शिवाय कायम राहील. सभ्य म्हणून गणले गेलेले प्रतिशब्द वापरले तर विद्रोहच संपून जाईल. विवेकवादी चळवळींमध्ये देखील विद्रोहाचे मान व भान राखावे लागते. पण आपल्या मायबोलीचाच हात धरून नेहमी आपल्यावर अत्याचार केलाय त्या अत्याचाराला वाचा फोडण्याचे जहाल क्रांतीकारक कार्य माझ्या नामदेवानं केलंय.
आज नामदेव ढसाळांचं वय ६२ आहे. वयाने आणि त्यांच्या स्वकर्तृत्वाने ते कितीतरी मोठे आहेत. पोएट ऑफ अंडरवर्ल्डम्हणून ख्याती पावलेले दादा मला नेहमी माझ्यातलेच एक वाटले. आजही सर्वसामान्यांमध्ये जेव्हा केव्हा नामदेव ढसाळांच्या कवितांचा विषय निघतो तेव्हा त्यांना आपला मोठा भाऊ, एक फ्रेंड- फिलॉसॉफर म्हणूनच आपल्या जवळचा मानतो आणि ओघाने माझा नामदेव हा नामदेव ढसाळांप्रती असलेला प्रेमळ स्वार्थी भाव तोंडातून बोहेर येतो. भारतात विद्रोही साहित्याला फार जूनी परंपरा आहे. पण त्या साहित्याला त्याचे खरे स्वरुप, सन्मान त्या साहित्याचे अधिष्ठान हे केवळ आणि केवळ नामदेव ढसाळांनीच मिळवून दिले. साजूक तूपात घोळल्या गेलेल्या, क्षणोक्षणी नाकातून अनुनासिक उच्चरवात बाहेर पडलेल्या शब्दांच्या पलीकडे जाऊन विद्रोहाच्या खर्‍या रंगाला, ढंगाला त्यातल्या हंटरबाजाला मान्यता मिळवून देण्याचे श्रेय बिनदिक्कीतपणे नामदेव ढसाळांकडेच जाते.
आज नामदेव ढसाळांना लपून छपून शिव्या देणारे, त्यांचा पोकळ कारणे देउन भ्याड विरोध करणारे हे आपआपल्या मताच्या लोकांमध्ये मतप्रदर्शन करून मोकळे होतात. पण गोलपिठा सारख्या मैलाचा दगड ठरलेल्या साहित्यकृतीच्या इंचभर उंचीची नवी निर्मिती करण्यास असमर्थ असतात. बाबासाहेबांनीच म्हटलेय, ज्याला समर्थन करता येत नाही तोच भ्याड विरोध करतो. कारण विरोध करण्यासाठी तात्विक, नैतिक आचरणासोबत नवनिर्माणाची धमक असावी लागते. तोच यथायोग्य विरोध करू शकतो. अन्य कोणी नाही.
नामदेव ढसाळांबद्दल माझे असलेले वैयक्तिक मत हे काही माझे त्यांच्यावर असलेल्या प्रेमापोटी आलेले नाही. किंवा मी की त्यांच्या वकिल देखील नाही. नामदेवाला आणि त्याच्या कवितेला, त्या कवितेतल्या अंगाराला, त्या अंगाराच्या धगधगीला समजून घ्यायचे असेल तर तुम्हाला बुद्ध आणि बाबासाहेबांबरोबर डोस्टोव्हस्की, मॉक्झिम गॉर्की, अॅरिस्टॉटल, विजय तेंडूलकर, कार्ल मार्क्स, फ्रेडरिक अंजेल, संत तुकाराम, मायकोव्हस्की, शेक्सपिअर, बुकर टी वॉशिंग्टन, मार्टिन ल्युथर किंग सारख्या वैश्विक किर्तीच्या विचारवंताचा, लेखकांचा, साहित्यिकांचा आणि महामानवांचा प्रभाव आणि त्यांचे साहित्य समजून घ्यावे लागेल. नामदेव ढसाळांवर असलेली श्रद्धा ही बाबासाहेबांवर असलेल्या श्रद्धेइतकी थोर तर मुळीच नाही पण ती अंधश्रद्धा बिल्कूल नाही. माझ्या नामदेवासाठी माझे असेलेल वैयक्तिक मत हे अंतिम रुपाने हे वैचारिक मंथनातूनच आलेले आहे. एका खोल चिंतनातून आलेले आहे. आणि हो यावर कोणी आक्षेप घेउ शकत नाही.        
गोलपिठामधून किंवा एकूण समग्र साहित्यातून पिडीत, शोषित, दूर्लक्षित अवहेलित समाजाची जी व्यथा नामदेव ढसाळांनी मांडली, ती इतकी अस्सल होती की त्यांच्या प्रामाणिकपणाबद्दल शंका घेण्यास कोणीही तय्यार होणार नाही. त्यांच्या आयुष्यात ज्या विश्वात ते वावरले, तो त्यांचा मुंबईतील फॉकलंड रोडच्या वेश्यावस्तीतील भाग म्हणजे गोलपिठा.
जिथे दारू, मटका आणि रांडबाजी शिवाय कोणी जीवन जगत नाही.
जिथे कोंबडं कापावं इतक्या सहजपणे माणसे कापली जातात.
जिथे दिवस रात्री सुरू होतो.
ढसाळांच्या भाषेतच सांगायचे तर
"मनगटावरच्या चमेलीगजर्‍यात कवळया कलेजीची शिकार उरकून
शेवटच्या बसची वाट पाहणारे बाहेरख्याली लोक"
पदोपदी दिसतात.
जिथे हिजड्यांची शरीरेही भोगली जातात.
जिथे सर्व ऋतू सारखेच असतात.
"येथला प्रत्येक हंगाम बेदर्दीच असतो
म्हणून फांदीला नुसता सांगाडाच लटकवून भागत नाही रे
इथे माण्सालाच माणूस खात असतो
आणि वाल्याच्या पाठीवरले वळ लपविले जातात रे"

                 अशा विश्वात, तरूण वयात आजुबाजूचे भयाण जीवन पाहून, अन्याय अत्याचार सहन करून हा एका खाटिकाचा मुलगा कविता लिहायला लागला. सोसलेले अत्त्याचार आग होऊन त्यातून बाहेर पडू लागले. लेखणी मशाल झाली, ज्यात अख्ख्या विश्वाला जाळून टाकण्याची ताकद होती. त्यामुळे तो ठणकावून म्हणतो

" जिवाचे नाव लवडा ठेवून जगणार्‍यांनी
खुशाल जगावे....
मी तसा जगणार नाही "

           या विश्वात वावरूनही ढसाळांच्या जाणीवा बोथट झाल्या नाहीत. त्या दिवसेंदिवस धारदार होत गेल्या. त्या अगतिक झाल्या नाहीत, ज्वलंत झाल्या.

"मी तुला शिव्या देतो, तुझ्या ग्रंथाला शिव्या देतो, तुझ्या संस्कृतीला
शिव्या देतो, तुझ्या पाखंडीपणाला शिव्या देतो
इव्हन मी आईबापांनादेखील शिव्या देतो
बांबलीच्यानो इथे जन्म घेऊन तुम्ही बर्बाद झालात
आता मलाही जन्म देऊन तुम्ही बर्बाद केलेत"

या कवितेत शोषणव्यवस्थेला सुरूंग लावण्याची धमक आहे. ती बेधडकपणे सांगते की

"तुमच्या गांडीचे कानवले कुरतडलेत ज्यांनी
त्यांच्या नाशासाठी मी पिकू घातलेय आढी"

हा दिलासा, हे आश्वासन ही कविता देते. त्यामुळे ती जवळची वाटते. स्वत:च्या वेदनेत इतरांना सामावून घेण्याची जबरदस्त ताकद या कवितेत आहे.

"शेटसावकारांची आय झवून टाकावी
नात्यागोत्याचा केसाने गळा कापावा
जेवणातून विष घालावे मूठ मारावी
रांडवाडे वाढवावेत: भाडखाव व्हावे"

पण ती पुढे म्हणते -

" नंतर उरल्यासुरल्यांनी कुणालाही गुलाम करून लुटू नये
नाती न मानण्याचा, आयभैन न ओळखण्याचा गुन्हा करु नये
आभाळाला आजोबा अन जमिनीला आजी मानून त्यांच्या कुशीत
गुण्यागोविंदाने आनंदाने राहावे
चंद्रसूर्य फिके पडतील असे सचेत कार्य करावे"

                 इथे ही कविता विश्वात्मक होते. शेटसावकारांची ' आय झवण्याची' भाषा करणारे ढसाळ मला इथे आभाळासारखे वाटतात. इथे ढसाळ एका जाती पुरते मर्यादित रहात नाहीत, एका धर्मापुरते मर्यादित रहात नाहीत, एका राज्यापुरते, एका भाषेपुरते मर्यादित रहात नाहीत, एका देशापुरते मर्यादित रहात नाहीत तर जगात ज्या ज्या माणसाचे शोषण झाले आहे, मग तो कुठल्याही जातीचा असो, धर्माचा असो, पंथाचा असो, देशाचा असो त्याचे होऊन जातात.
त्यांच्या शिव्या खटकत नाहीत. लहानपणापासून ते तारुण्याच्या उंबरठ्यावप पाउल पडेस्तोवर बेदर्दी हंगाम सोसलेल्यांना, हमनदस्ती पाटाळात, चान्या चिन्यूल्या, डिलबोळ, पावशेर डालडा झोकणार्‍यांच्या जगातल्या तरुणाला त्या भावल्या नाही तर नवलच.  पिढ्यानपिढ्या क्षयरोगानं मरणारा बाप,   राजेश खन्नाच्या पोस्टर कडे पाहत नाकाला झोंबणार्‍या स्वस्त अत्तराच्या दर्पात आयुष्याला रंगीत बनवण्याची स्वप्न पाहणार्‍या तरुणांना त्यांची गुलामगिरी जाणवून देउन एका महाप्रतिभावंतांची नवी क्रांतिकारी ओळख दिली तर त्यात चुकले कुठे ? नामदेवाच्या साहित्यातून ह्या सार्‍या घटना आणि त्याअनुषंगाने भळभळणार्‍या जखमा इतक्या अस्सलपणे आलेल्या असतात की जखमेतून रक्त वहावे तशी ही कविता वहायला लागते. तिला तिच्या अस्सल रूपात वहायला मिळते म्हणून ती प्रामाणिक वाटते आणि ती सच्ची असते म्हणून काळजाला भिडते. 

(प्रस्तूत लेख हा इंटरनेटवर ढसांळाबद्दल लिहीलेल्या अनेक लेखांचं एक छोटंसं संकलन आहे. त्यामुळे या लेखाची स्वतःची अशी मालकी कोणाकडेही नाही. स्त्रोत उपलब्ध असल्यास सुचवावे )

 
Design by Free WordPress Themes | Bloggerized by Lasantha - Premium Blogger Themes | JCPenney Coupons